اتاق معلمان؛ تقابل ارزش‌ها

فیلم teachers lounge اتاق معلمان به کارگردانی ایلکر چاتاک در سال ۲۰۲۳ در آلمان ساخته شده است. این درام که مورد توجه جشنواره‌ها و منتقدین قرار گرفته‌، به خوبی از یک ایده ساده موقعیتی دراماتیک و جذاب را خلق کرده است. در این متن قصد داریم فیلم اتاق معلمان را با محوریت فیلمنامه و درونمایه بررسی کنیم.

فیلم اتاق معلمان

فیلم اتاق معلمان ماجرای یک خانم معلم جوان به نام کارلا نوواک را روایت می‌کند.‌ از همان ابتدای فیلم و در اولین سکانس متوجه می‌شویم که مدیر و چند معلم به دنبال یافتن دانش‌آموزی هستند، که از کیف دانش‌آموزان و معلمان دزدی می‌کند. آنها کیف‌های دانش‌آموزان را تفتیش می‌کنند. موسیقی متن ضربی در پس‌زمینه همراه با نماهایی با ریتم و ترکیب‌بندی مناسب، هیجان زیادی را می‌آفریند، و این حس را ایجاد می‌کند که اتفاق بدی در آستانه وقوع است.

در ادامه در کیف یک دانش‌آموز ترک (علی) پول زیادی پیدا می‌کنند. بنابراین به او اتهام می‌زنند و پس از اینکه والدینش را به مدرسه فرا می‌خوانند و ایشان توضیح می‌دهند، تبرئه‌اش می‌کنند. در حین این وقایع، از واکنش‌های خانم معلم در‌می‌یابیم که او مخالف ورود به حریم شخصی دیگران است.

نقطه عطف

فیلم به‌درستی پیش می‌رود و ما کم‌کم با شخصیت‌های دیگر آشنا می‌شویم. نقطه عطف داستان جایی است که کارلا  با استفاده از وب‌کم لپتاپش تصاویر سرقت از جیب کتش را ضبط می‌کند، و درمی‌یابد که سارق یکی از همکارانشان بوده‌است. او ابتدا با سارق صحبت کرده، اما او حاشا می‌کند. بنابراین موضوع را با مدیر مدرسه در میان می‌گذارد. مدیر مدرسه سارق را برای پاسخگویی فرا می‌خواند. سارق که خانم جوانی است، با دیدن فیلم دچار حمله عصبی شده، و با اشک و زاری آنجا را ترک می‌کند.

از آنجا که فرزند سارق (اسکار) دانش آموز کارلا است، اتفاقات بعدی فیلم حول محور این کودک می‌چرخد.  سارق به‌دلیل تصویربرداری بی‌اجازه و تجاوز به حریم شخصی‌اش از کارلا شکایت می‌کند. بنابراین کارلا به عملی متهم می‌شود، که پیش‌تر با آن مخالف بود. تا اینجای کار دو ارزش اخلاقی با‌هم تزاحم پیدا می‌کنند. یعنی حفظ حریم شخصی دیگران در مقابل سرقت و مقابله با سارق علیه هم قرار می‌گیرند .

رابطه معلم و شاگرد

کارلا پس از آن با مشکلاتی روبرو می‌شود، که اسکار ایجاد می‌کند. او کارلا را تهدید می‌کند و بچه های کلاس را بر‌علیه او می‌شوراند، شیشه اتاق کارلا را می‌شکند، لپتاپش را بر‌می‌دارد و با لپتاپ در صورت کارلا می‌کوبد و نهایتا لپتاپ را در رودخانه می‌اندازد. در تمام این مدت کارلا بر خلاف مدیر و دیگر معلم‌ها سعی می‌کند با اسکار مدارا کرده و تنش‌های ایجاد شده را از اسکار دور کند. او حتی در مصاحبه‌ای که با مجله دانش‌آموزی دارد، از تعریف‌کردن ماجرا و اتهام‌زنی به همکارش طفره می‌رود.

شاید بتوان گفت که کارلا سعی دارد تجاوزی را که به حریم سارق داشته‌است، جبران نموده و پای ارزش‌های اخلاقی‌اش بایستد. حالا او و اخلاق‌مداری‌اش توسط بی‌اخلاقی‌های اسکار تهدید می‌شود. در واقع یک ارزش منفی فراروی ارزشی مثبت قرار می‌گیرد. از جمله اینکه مجله با سارق مصاحبه می‌کند و افشاگری‌های او وضعیت را برای کارلا بدتر می‌نماید.

چه‌کسی مسئول است؟

 از‌طرفی زندگی اسکار با بحرانی جدی مواجه شده‌است. سوالی که مطرح می‌شود این است که چه‌کسی مسئول این وضعیت است؟ فیلم اتاق معلمان مجموعه‌ای پر تراکم از کنش واکنش ها، کشمکش ها و ارتباطات بین شخصیت‌ها است، که زنجیره‌ای از حوادث را ایجاد می‌کنند و همچون کلافی نیکی و درستی را در هم می‌پیچند. در‌واقع راوی قدرتمند فیلم موقعیت ساده آن را به بهترین شکل ممکن پرداخت‌نموده ، و پیچیدگی‌های صحیح و وزینی را طرح‌ریزی کرده‌است. در نظام ساختارمند داستان اتاق معلمان نمی‌توان شخصیت‌ها را به‌تنهایی مسئول اعمالشان دانست. به‌عبارتی همه کاراکترها در مسئولیت اشتباهات و خطاهای صورت‌گرفته سهیم هستند، و این امر بخشی از جهان‌بینی اثر است.

کارلا نوواک

طراحی شخصیت کارلا به عنوان کسی که تا جای ممکن پای ارزش‌های اخلاقی می‌ایستد  اهمیت بسیاری دارد. چرا که اولا حتی چنین شخصیتی هم می‌تواند از منظر دیگران بی‌اخلاق شناخته‌شود و در‌ثانی این امکان وجود‌دارد که حقیقتا از او بی‌اخلاقی سر بزند. این بدان معنی است که فیلم از دسته‌بندی و کلیشه خارج شده‌است.

فیلم سوالات متعددی را در ذهن ایجاد می‌کند: رفتار صحیح در رابطه با تخلف چه‌بود؟ آیا نقض قانون و ورود به حریم خصوصی افراد برای ایجاد عدالت کار درستی است؟ اصلا عدالت واقعی در این رابطه کدام است؟  آیا این عدالت است، که برای رسیدن به حق شخصی و مجازات مجرم، سلامت روان یک کودک را به خطر بیندازیم؟ ورود به حریم خصوصی فرد خاطی  برای ایجاد امنیت، کار درستی است؟  آیا افشاگری رفتارهای فرد ناهنجار که سلامت اجتماع را تهدید می‌کند، صحیح است؟

دوراهی انتخاب

فیلم اتاق معلمان شرایط و موقعیتی را به وجود می‌آورد، که کارلا، مدیر و سایر دبیران بایستی بر سر درستی و نادرستی انتخاب کنند. این پرسش‌ها بایستی جواب داده‌شوند: به اسکار ماجرای سرقت مادرش را بگویند، یا خیر؟ کارلا در مصاحبه با روزنامه مدرسه علیه سارق افشاگری کند، یا خیر؟ نکته قابل‌توجه این است که کارلا  انتخابی می‌کند که به نظر می‌رسد درست است، اما این تصمیم شرایط را بدتر می‌کند. این امر سبب می‌شود که این پرسش به ذهن برسد:آیا کارلا درست انتخاب کرده‌است؟ 

واقعیت این است که دنیای واقعی آکنده از این تضادهاست. و در برخی موقعیت‌ها تشخیص انتخاب درست از غلط دشوار می‌شود. 

پایان کلاسیک

فیلم اتاق معلمان پایانی کلاسیک و جهت‌گیری متقن و آشکار دارد. کارلا و اسکار در کلاسی تنها نشسته‌اند. پلیس باید اسکار را به‌دلیل تخلفاتی که مرتکب‌شده، دستگیر کند. کارلا لیوان آبی جلوی اسکار می‌گذارد. و اسکار مکعب روبیکی را که از کارلا هدیه گرفته‌است حل می‌کند و روی میز می‌گذارد. این نما به این معناست که این دو بالاخره به صلح می‌رسند. و در آخرین صحنه می‌بینیم که پلیس‌ها اسکار را با صندلی‌اش می‌برند. صندلی که اسکار حاضر نشد از روی آن برخیزد. پس پلیس‌ها کار خودشان را که دستگیری مجرم است انجام می‌دهند و معلم  _ که خود در جایگاه شاکی قرار‌دارد_ کار خودش را، که همدلی با شاگرد است، به نحو احسن انجام می‌دهد. کارلا با وجود رنج ها و سختی‌ها، از ارزش‌هایش عدول نمی‌کند و آنچه را که شایستگی‌اش را دارد به دست می‌آورد.

معلم‌های شریف سینما

فیلم‌های دیگری که همچون اتاق دبیران از سختی‌های شغل معلمی می‌گویند، و به موضوع اتهام‌زنی به معلم می‌پردازند  “شکار” و “هیولا” هستند. در هر سه فیلم معلم‌ها انسان‌های شریف و دلسوزی هستند، که مورد اتهام قرار می‌گیرند، اما در پایان ایشان _ و به عبارتی درستی و ارزشهای انسانی و اخلاقی _ هستند، که پیروز می‌شوند.

حرف آخر: یک نکته فلسفی

مفاهیمی چون عدالت و اخلاق همواره مورد توجه اندیشمندان در اعصار مختلف بوده و مکاتب مختلف از منظر خود به تبیین، تعریف و تشریح آنها پرداخته‌اند. بر سر معنا و مفهوم و حدود و ثغور آن‌ها اختلافات زیادی وجود دارد. همچنین در رابطه با نسبی یا مطلق بودن مفاهیمی چون عدالت و اخلاق نیز حرف بسیار است. آیا درست و غلط حقیقی وجود ندارد و درستی آن است که اکثریت جامعه بر آن صحه بگذارند؟ یا اینکه اخلاق و انسانیت اصالت دارند؟ 

سینما همواره به این موضوعات پرداخته و بسیاری از فیلم‌ها چنین مضامینی را در خود جای داده‌اند. در برخی فیلم‌ها قهرمان تصمیمی می‌گیرد که در ظاهر درست است، اما داستان به گونه‌ای پیش می‌رود که نتیجه و عواقب این تصمیم به شخص یا اشخاصی آسیب می‌رساند.

 بسیاری از این فیلم‌ها نیز موقعیتی را ترسیم می‌کنند که در برقراری عدالت و شرایط تحقق آن تزاحم و تقابل شکل می‌گیرد. یک نمونه از چنین آثاری فیلم اتاق دبیران است.