ضوابط و استانداردهای طراحی سینما

سینما فقط چیدن چند ردیف صندلی در مقابل پرده‌ای بزرگ نیست. این فضا می‌تواند یک محیط منحصربه‌فرد برای گذراندن اوقات فراغت باشد؛ جایی که در آن، تمام اجزا از سیستم صوت و تصویر تا فرم و فضا، به‌صورت ایدئال با هم کار ‌کنند. دوران ساخت سینما با شکل و استانداردهای نصفه‌ونیمه به پایان رسیده است، زیرا نگاه مخاطب امروز دقیق‌تر و حساس‌تر از گذشته شده و دیگر نمی‌توان تجربه‌ای رضایت‌بخش را بدون رعایت ضوابط و استانداردهای طراحی سینما به‌دست آورد. کیفیت، فقط به تصویر و صدا محدود نمی‌شود، بلکه از نحوه‌ی سازمان‌دهی فضا تا نوع نشستن و  زاویه‌ی دید کاربر را نیز در بر می‌گیرد.

با افزایش سطح توقع کاربران، طراحی سینما در مقیاس صنعتی، پروژه‌های VIP یا حتی فضاهای خانگی، نیازمند رعایت دقیق ضوابط و استانداردهای طراحی سینما است که تجربه‌ی واقعی هیجان را تضمین کند. این مقاله به بررسی همین اصول می‌پردازد؛ اصولی که پایه‌ی یک طراحی حرفه‌ای هستند تا سینمایی ساخته شود که مخاطب را به وجد بیاورد و مو به تنش سیخ کند!

آشنایی با انواع سینماها

تقریبا همه‌ی منابعی که درباره‌ی ضوابط و استانداردهای طراحی سینما منتشر شده‌اند، یک فرض مشترک دارند: اینکه سینما یعنی سالن‌های بزرگ، با گنجایش بالا و ردیف‌های فشرده‌ی صندلی! به همین دلیل است که توصیف دقیقی از فضاهای سینمایی وجود ندارد و حتی ممکن است در نگاه برخی از افراد «سینمای خانگی» معنای متفاوتی داشته باشد. سینما انواع مختلفی دارد هرکدام از آن‌ها از نظر تجربه‌ی تماشا، عملکرد فضایی و نحوه‌ی طراحی، تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. در این بخش می‌خواهیم هر سه نوع سینما را به‌صورت واضح و مستقل از هم معرفی کنیم: سینمای خانگی، سینمای VIP و سینمای صنعتی. هدف، فقط دسته‌بندی نیست؛ می‌خواهیم بفهمیم چرا هرکدام از این فضاها طراحی خاص خودشان را می‌طلبند و چرا نمی‌توان آن‌ها را با یک استاندارد کلی پیش برد.

سینمای خانگی

تا همین چند سال پیش، چند اسپیکر ایستاده و یک اسپیکر سنتر حکم یک سینما خانگی را داشت، اما امروزه که ویدئو پروژکتورها از بسیاری از تلویزیون‌های معمولی نیز تصویر باکیفیت‌تری ارائه می‌دهند، می‌توان گفت که معنای این کلمه نیز تغییر کرده است. از طرفی، شکل استفاده‌ی ما از محتوای تصویری هم عوض شده. کمتر کسی مثل قبل ساعت‌ها پای تلویزیون می‌نشیند و بسیاری از ما ترجیح می‌دهیم تنها گزیده‌ای از فیلم‌های مورد نظرمان را تماشا کنیم.

وقتی از فضای سینمایی در خانه صحبت می‌کنیم، منظور فضایی‌ست که می‌تواند در نشیمن یا هر بخش دیگری از خانه قرار بگیرد و با ترکیب یک ویدئو پروژکتور، سیستم صوتی مناسب و پرده‌ی نمایش، تجربه‌ای واقعی از تماشای فیلم را فراهم کند. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های مثبت داشتن یک سینمای خانگی این است که شما می‌توانید از آن علاوه بر فضایی سینمایی، به‌عنوان مدیاروم، اتاق موزیک یا حتی پارتی روم استفاده کنید.

برخلاف سالن‌های سینمایی حرفه‌ای، در خانه نه نور به‌طور کامل کنترل‌شده است، نه فضا به‌صورت طبیعی آکوستیک مناسبی دارد؛ به همین دلیل، تبدیل یک فضای خانگی به یک سینمای واقعی، نیازمند شرایط یا اقدامات خاصی‌ست که بتواند این کمبودها را جبران کند. در ادامه به این الزامات و جزئیات بیشتر خواهیم پرداخت.

سینمای خصوصی VIP

سینمای VIP دقیقا جایی‌ست که طراحی، از یک کاربری چندمنظوره فراتر می‌رود و تمرکز کامل روی تجربه‌ی تماشا قرار می‌گیرد. این فضا معمولا یک اتاق مجزا است که به‌طور کامل به سینما اختصاص داده می‌شود. این فضا می‌تواند در یک خانه‌ی دوبلکس، یک ویلای بزرگ یا حتی در طبقه‌ای از یک برج مسکونی تعریف شود. در برخی موارد هم ممکن است در دل یک مجموعه‌ی سینمایی صنعتی، سالنی کوچک‌تر با ظرفیت محدود به‌عنوان فضای VIP طراحی شده باشد. 

سینمای VIP معمولا ظرفیت محدودی (زیر 30 نفر) دارد، اما در عوض امکانات آن به‌مراتب شخصی‌سازی‌شده‌تر است. صندلی‌ها معمولاً از نوع مبلمان VIP هستند، با ویژگی‌هایی مثل دسته‌ی مخصوص نگهداری نوشیدنی، پشتی قابل‌تنظیم یا سیستم گرمایش داخلی. نورپردازی در این فضا به‌صورت کامل قابل کنترل است و گاهی حتی امکاناتی مثل بار کوچک یا بخش پذیرایی نیز در طراحی آن لحاظ می‌شود. در نهایت، سینمای VIP باید تجربه‌ای متفاوت ایجاد کند. مخاطب وقتی وارد این فضا می‌شود، باید بداند اینجا یک اتاق معمولی نیست. این فضا باید از نظر فرم، نور، چیدمان و صدا، به‌گونه‌ای طراحی شده باشد که حس تماشا را به تجربه‌ای سطح بالاتر تبدیل کند؛ تجربه‌ای که نه فقط خصوصی، بلکه شخصی‌سازی‌شده است.

سینمای صنعتی

سینماهای صنعتی معمولا در مقیاس بزرگ طراحی می‌شوند و اجرای دقیق استانداردهای معماری و فنی در آن‌ها اولویت دارد. در این فضاها، مواردی مثل شیب مناسب کف سالن، جانمایی صندلی‌ها، کنترل دید در تمام ردیف‌ها، مدیریت حرکت جمعیت و خروج اضطراری نقش کلیدی دارند.

به‌دلیل ظرفیت بالا، عملکرد آکوستیکی و توزیع یکنواخت صدا نیز اهمیت بالایی پیدا می‌کند. در این فضاها طراحی باید به‌گونه‌ای باشد که کیفیت تماشا برای نفر اول و نفر آخر سالن تفاوت محسوسی نداشته باشد. اجرای صحیح ضوابط و استانداردهای طراحی سینما در این فضاها، تضمین می‌کند که تجربه‌ی تماشا در سالن‌های صنعتی برای همه‌ی مخاطبان یکسان و مطلوب باشد.

ضوابط و استانداردهای مشترک در طراحی سینما

طراحی یک فضای سینمایی حرفه‌ای در مقیاس صنعتی یا VIP نیازمند رعایت اصولی مشخص است که  تجربه‌ی یک فضای سینمایی ایدئال را برای مخاطب رقم بزند. در این بخش، مهم‌ترین ضوابط و استانداردهای طراحی سینما را جمع‌آوری کرده‌ایم.

زاویه دید و شیب صندلی‌ها

دید مناسب از هر نقطه‌ی سالن به مرکز تصویر، یکی از پایه‌ای‌ترین معیارهای طراحی سالن سینماست. طبق منابع بین‌المللی، زاویه دید از ردیف اول تا مرکز پرده باید حداقل ۳۰ درجه باشد. در فضاهای وسیع‌تر، برای ایجاد خط دید مناسب، کف سالن معمولا با شیب ۶ تا ۸ درصد طراحی می‌شود. این شیب، چه در سینماهای صنعتی و چه در فضاهای VIP، باعث می‌شود تماشاگران ردیف‌های عقب دید واضح‌تری داشته باشند. در سینمای خانگی، این شیب معمولا به‌صورت «لول‌بندی کف» با اختلاف ارتفاع حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر بین هر سکو اجرا می‌شود [(Neufert, 2021)].

آکوستیک و صدای یکنواخت

یکی از چالش‌های اصلی در طراحی سینما، کنترل صدا و جلوگیری از بازتاب‌های ناخواسته یا نشت صوت (Sound leakage) به بیرون است. در سالن‌های صنعتی، پوشش‌های آکوستیکی دیوارها و سقف، به‌گونه‌ای انتخاب می‌شود که بازه‌ی فرکانسی بین ۱۸ تا ۲۰٬۰۰۰ هرتز را با کاهش سطح دسی‌بل مناسب پوشش دهد. همچنین، تفاوت صدا در اولین و آخرین ردیف باید حداکثر ۴ دسی‌بل باشد (توصیه‌شده در منابع THX و Dolby).
در سینمای خانگی یا VIP که اغلب در محیط‌های بازسازی‌شده اجرا می‌شوند، استفاده از پنل‌های آکوستیک دیواری، کف‌پوش‌های مناسب و حذف سطوح بازتابنده ضروری است. دیوار پشت آخرین صندلی نیز باید عایق ضدصدا باشد.

📐 یادداشت معمار

انتخاب سیستم صوتی مناسب که واقعا مخصوص سینما باشد نیازمند تخصص و تجربه است. برخی از افراد به دلیل داشتن بودجه‌ی محدود یا کمک نگرفتن از افراد متخصص از باندهای غیرحرفه‌ای در سینما استفاده می‌کنند؛ اگر سیستم صوتی سینما به‌درستی کالیبره نشده باشد، ممکن است صداها بیش از حد بلند یا نامتعادل باشند، که این می‌تواند باعث سردرد یا خستگی شنیداری برای تماشاگرها شود.

نورپردازی و کنترل نور طبیعی

در طراحی سینما، نور مستقیم و شدید تمرکز مخاطب را مختل می‌کند بنابراین طراحی نورپردازی داخلی اهمیت بسیاری دارد. منابع نور باید غیرمستقیم، قابل تنظیم (Dimmable) و در صورت امکان چند حالت مختلف برای زمان‌های قبل، حین و بعد از نمایش فیلم داشته باشند. 

در فضاهای خانگی، کنترل نور طبیعی با استفاده از پرده‌های ضخیم و شیدرول اهمیت بالایی دارد. این موارد الزام قانونی یا معماری ندارند، اما برای دریافت بهترین کیفیت تصویر لازم است که نور محیط کنترل شود. بنابراین کنترل منابع نوری، یکی از عناصر مهم در ضوابط و استانداردهای طراحی سینما به شمار می‌رود.

ایمنی، مسیر خروج و دسترسی

در سینماهای عمومی، عرض راهروها حداقل ۱.۲۰ متر، عرض فضای پله‌ها حداقل ۱ متر، و ارتفاع پله‌ها حداکثر ۱۶ سانتی‌متر تعریف شده است [(Neufert, 2021)]. همچنین شیب راهرو نباید بیش از ۸ درصد باشد و خروجی‌های اضطراری باید حداقل ۲ عدد (یا یک عدد برای ظرفیت کمتر از ۱۰۰ نفر) در سالن باشند. فاصله‌ی میان دو در خروج اضطراری نیز حداقل باید ۵ متر باشد. در تمام سینماها، درهای خروج باید به سمت بیرون و درهای ورود به سمت داخل باز شوند.

در سینمای VIP و خانگی، عرض راهروها می‌تواند بین ۱ تا ۰.۸ متر باشد. 

سیستم تصویر

در سینماهای صنعتی، معمولا از پروژکتورهای حرفه‌ای با روشنایی بالا (مانند لیزری یا DLP) استفاده می‌شود. این پروژکتورها در اتاقک‌های مخصوصی نصب می‌شوند که باید فضای کافی برای تجهیزات جانبی، تهویه و دسترسی آسان برای تعمیر و نگهداری فراهم کنند. بر اساس راهنمای EDCF، این اتاقک‌ها باید دارای تهویه‌ی مناسب با دمای کنترل‌شده بین 10 تا 35 درجه‌ی سانتی‌گراد باشند تا از کاهش عمر لامپ یا لیزر جلوگیری شود.رعایت فاصله‌ی مناسب، محل نصب، و شرایط تهویه، از الزامات فنی در ضوابط و استانداردهای طراحی سینما در بخش سیستم تصویر هستند.

در سینمای خصوصی و خانگی، معمولا از پروژکتورهای با کیفیت بالا و اندازه‌ی متوسط استفاده می‌شود که می‌توانند بر روی سقف یا دیوار نصب شوند. مهم‌ترین نکته در این فضاها، تأمین فضای کافی برای تهویه‌ی مناسب پروژکتور است تا از گرم شدن بیش از حد و کاهش عمر دستگاه جلوگیری شود. 

📐 یادداشت معمار

انتخاب سیستم تصویر و ویدئو پروژکتور مناسب برای سینما یک کار تخصصی است چراکه ممکن است انتخاب یک دستگاه مناسب باعث شود که چشم مخاطب در هنگام تماشای تصویر اذیت شود. بنابراین بهتر است برای انتخاب دستگاه مناسب از یک متخصص کمک بگیرید. ما در سینماروم می‌توانیم به شما کمک کنیم که ویدئو پروژکتور مناسب خود را با بودجه‌ی مدنظرتان تهیه کنید. برای دریافت مشاوره می‌توانید از طریق این فرم اقدام کنید.

پرده سینما

انتخاب پرده، یکی از عناصر تأثیرگذار در کیفیت نهایی تصویر است، که اغلب نادیده گرفته می‌شود. برخلاف تصور رایج، پرده‌ی سینما فقط یک سطح سفید برای نمایش تصویر نیست، بلکه ویژگی‌هایی دارد که با تصویر و نور هماهنگ می‌شود.

در پاسخ به این سوال که پرده سینما چند اینچ است؟ باید گفت: این عدد به ابعاد فضا، فاصله تماشاچی تا پرده و نوع پروژکتور بستگی دارد. در فضای خانگی معمولا بین ۸۰ تا ۱۵۰ اینچ، در فضاهای VIP تا ۲۰۰ اینچ، و در سالن‌های صنعتی بالای ۳۰۰ اینچ در نظر گرفته می‌شود.

تفاوت پرده‌ی سینما با پرده‌ی معمولی در جنس سطح، بازتاب یکنواخت نور، نسبت تصویر، و در برخی مدل‌ها قابلیت عبور صداست. پرده‌های حرفه‌ای معمولا با ساختار ثابت یا موتورایز نصب می‌شوند و باید با سیستم تصویر، نور محیط و هدف طراحی هماهنگ باشند.

صندلی و چیدمان مبلمان

در سینماهای صنعتی، صندلی‌ها طبق الگوی ردیفی و با عرض خالص حدود ۵۰ سانتی‌متر به‌ازای هر نفر و فاصله‌ی میان‌ردیفی حداقل ۴۵ سانتی‌متر چیده می‌شوند. این صندلی‌ها معمولاً دارای پشتی بلند، نشیمن مقاوم و قابلیت استفاده‌ی مستمر هستند و به‌صورت ثابت در زمین نصب می‌شوند.

در سینماهای VIP، طراحی مبلمان یک سطح بالاتر از حالت استاندارد است. در این فضاها معمولاً از صندلی‌های اختصاصی VIP استفاده می‌شود که امکاناتی مثل پوشش چرمی خاص، موتورایز بودن، دسته‌ی نگهدارنده‌ی نوشیدنی، شارژر، سیستم ماساژور یا حتی جایگاه وسایل شخصی دارند. این نوع صندلی‌ها دقیقاً همان حس راحتی را منتقل می‌کنند که در صندلی‌های چندلر و جويي در سریال Friends می‌دیدیم.
در طراحی این فضاها، فاصله‌ی بین هر ردیف مبلمان VIP بین ۱.۵ تا ۲ متر در نظر گرفته می‌شود تا امکان باز شدن صندلی‌ها و رفت‌و آمد فراهم باشد. البته اگر فضای VIP کوچک‌تر یا محدودتر باشد، می‌توان از مبلمان تیپ نرمال نیز استفاده کرد.

در سینمای خانگی، تمرکز اصلی روی چیدمان سینمایی نیست زیرا این فضا می‌تواند چندمنظوره باشد و هم‌زمان نقش نشیمن، مدیاروم یا اتاق موزیک را هم ایفا کند. بنابراین در بسیاری از موارد، از مبلمان معمولی مانند مبل‌های راحتی یا حتی مبل‌های L شکل استفاده می‌شود. 

در نظر داشته باشید که تمامی این موارد به صورت کلی بیان شده‌اند و شما می‌توانید برای دریافت اطلاعات دقیق‌تر به بلاگ ابعاد و استانداردهای سینما رجوع کنید.

کلام آخر

طراحی یک سینما، چه در خانه باشد، چه در دل یک برج مسکونی یا مجموعه‌ی صنعتی، نیازمند چیزی فراتر از سلیقه‌ی بصری یا انتخاب تجهیزات گران‌قیمت است. آنچه یک فضای سینمایی را به تجربه‌ای واقعی و رضایت‌بخش تبدیل می‌کند، صرفا نوع پروژکتور یا تعداد صندلی‌ها نیست، بلکه هماهنگی دقیق و اصولی میان تمام عناصر فضاست.

رعایت ضوابط و استانداردهای طراحی سینما، همان چیزی‌ست که تفاوت میان یک فضای معمولی و یک تجربه‌ی ماندگار را رقم می‌زند. هر تصمیم اشتباه در چیدمان مبلمان سینمایی یا انتخاب سطح روشنایی یا آکوستیک، می‌تواند کیفیت نهایی را کاهش دهد؛ از طرف دیگر، یک طراحی حرفه‌ای و مطابق با ضوابط و استانداردهای طراحی سینما می‌تواند همان حس واقعی «میخکوب شدن از شدت هیجان» را خلق کند.

 در سینماروم تلاش ما این است که از همان ابتدای مسیر، همه‌چیز درست چیده شود؛ از طراحی اولیه تا انتخاب سیستم صوت و تصویر، از رعایت ضوابط فنی تا مدیریت اجرای دقیق. بنابراین شما می‌توانید صفر تا صد طراحی سینما را به ما بسپارید؛ همچنین در صورت نیاز شما می‌توانید تیم تخصصی سینماروم را به عنوان مشاور در تمام مراحل ساخت سینمای خود همراه داشته باشید.🎬